Spółdzielnia socjalna jest zrzeszeniem osób prowadzących działalność gospodarczą w interesie swoich członków i w oparciu o ich osobistą pracę. Tym, co różni ją od innych przedsiębiorstw, będących zrzeszeniem kapitału, jest to, że przy powoływaniu spółdzielni nie wymaga się od członków wniesienia kapitału. Do założenia spółdzielni potrzeba pięciu osób, ich liczba nie może jednak przekraczać pięćdziesięciu. 

Spółdzielnie socjalne mogą zakładać:

1. Osoby bezrobotne (osoby zarejestrowane w urzędzie pracy i spełniające inne kryteria opisane w ustawie o promocji zatrudnienia)

2. Osoby, o których mówi ustawa o zatrudnieniu socjalnym (określony katalog osób, podlegających wykluczeniu społecznego)

3. Osoby niepełnosprawne w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepeł

Rejestracja spółdzielni socjalnej jest bezpłatna.

Ustawa o spółdzielniach socjalnych z 27 kwietnia wprowadza dodatkowo m.in. następujące uprawnienia:

1. Zwalnia z podatku dochodowego dochody spółdzielni przeznaczane (wydatkowane w roku podatkowym) na społeczną
i zawodową reintegrację jej członków

2. Daje możliwość prowadzenia statutowej działalności odpłatnej (jej zasady opisuje ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie)

3. Daje możliwość uczestniczenia w otwartych konkursach ofert na realizację zadań publicznych 

4. Daje możliwość korzystania z pracy/pomocy wolontariuszy

Spółdzielcy mogą również liczyć na okresową (12 miesięcy) refundację kosztów składek ubezpieczeniowych.

Spółdzielnie socjalne są przedsiębiorstwami ekonomii społecznej. Oznacza to, że realizują jednocześnie cele ekonomiczne i społeczne. Są one zorientowane na potrzeby rynku - często wykorzystują nisze rynkowe, oferując towary
i usługi, których nie dostarczają firmy komercyjne, uwzględniają one jednak również problemy lokalnej społeczności.

Sposób tworzenia oraz funkcjonowania spółdzielni socjalnej reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych.

Spółdzielnie socjalne osób prawnych

Od 2009 roku spółdzielnię socjalną mogą również założyć co najmniej dwie osoby prawne spośród niżej wymienionych:

      1. organizacje pozarządowe w rozumieniu ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie art. 4 ust. 2 pkt 2  ustawy o spółdzielniach socjalnych)

W przypadku, gdy założycielami spółdzielni socjalnej są osoby prawne, są one zobowiązane do zatrudnienia w terminie sześciu miesięcy od dnia wpisania spółdzielni socjalnej do Krajowego Rejestru Sądowego co najmniej pięciu osób spośród bezrobotnych, osób zagrożonych wykluczeniem społecznym lub osób z niepełnosprawnościami.